Scriptie Rouwverwerking - Femia Jongstra - Lichaamsgerichte coach en edelsmid

Januari 2024

Scriptie opdracht : Inner Life Opleidingen – Lichaamsgerichte Psychosociale Therapeut

Inhoudsopgave

Voorwoord

Mijn verhaal

Wat is rouwverwerking?
- hoe werd er vroeger met rouwverwerking omgegaan?
- waarom rouwverwerking als onderwerp?
Diverse methoden / theorieën.
- Karakterstructuren
- familie opstellingen
- trauma verwerken
  - Verlies en verdriet verwerken na een overlijden?
- Jezelf zijn in Vrijheid

2.5.Wat is Inner Grounding?

Nawoord

Literatuurlijst

Herinnering galerij

Voorwoord

Ik ben de opleiding Lichaamsgerichte Psychosociale Therapeut gaan doen omdat ik mijzelf de vraag stelde “waarom doe ik zoals ik doe” en “wie ben ik”?.

Bij de start van deze opleiding begin 2020 was ik 57 jaar.

Door het verloop van mijn eerste levensjaren; mijn huwelijk dat eindigde omdat mijn man Gert Jan overleed aan kanker en ik ineens mijn eigen leven vorm moest gaan geven maakte dat ik deze vraag ging stellen. Ik had niet geleerd om hulp te vragen en door deze schok moest ik wel hulp vragen. Ik had de gedachte dat er iets niet deugde aan mij.

Ik heb mijzelf leren kennen en kon de vraag beantwoorden door de hoeveelheid theorieën die ik aangereikt heb gekregen en door mijn eigen lichamelijke reacties te voelen en te begrijpen waar deze vandaan kwamen en wat ze met mij doen.

Een greep uit de theorieën die voorbij kwamen in deze 4 jaren.

Karakter structuren van de grondlegger Wilhelm Reich.

De dramadriehoek van Stephen Karpman.

Kernkwadranten van Daniel Ofman.

Hoe werkt de fascia van Stefan van Rossum (vanuit de massage hoek).

Familie opstellingen van de grondlegger Bert Hellinger.

Ayurvedische kennis van Jacqueline Snelder.

Seksuele gronding door Pieter Ruigewaard vanuit de theorie van Willem Populiers.

Polyvagaal theorie van Porges en Deb Dana.

Systemic rituals door Susanne Hazen vanuit het werk van Daan van Kampen.

Ademwerk uit het boek van Regine Herbig.

Bio energetica met als grondlegger Alexander Lowen.

Innerlijk kind werk, de innerlijk criticus van Hal en Sidra Stone.

Seksuele overdracht en tegenoverdracht van Maya Kerstin

Het 3 ledige brein met de kompassen die erbij horen.

Wat is Trauma? Van Bessel van der Kolk.

Wat is rouwverwerking?

Rouwverwerking doorloop je om na een traumatische gebeurtenis weer tot rust te komen. Om met rouwverwerking bezig te gaan zijn er verschillende invalshoeken. Het verschilt per persoon, de leeftijd, hoe zelfbewust deze persoon is als het gaat over zijn processen en hoe staat deze persoon in het leven en wat zijn de overtuigingen die je uit je opvoeding meeneemt. Als je meer weet over wat helpt om te overleven na een belangrijk verlies, kun je jezelf als rouwende beter begrijpen. Maar het kan je ook helpen om er meer te zijn voor andere mensen met verdriet in je omgeving. Luisteren naar verdriet en dat verdriet aanvaarden voelt anders wanneer je bepaald gedrag en bepaalde reacties herkent en wanneer je weet dat het normaal is dat mensen zich zo voelen. Als je bovendien nog woorden vindt om wat je ervaart te verwoorden, helpt dat mogelijk om greep te krijgen op wat er gebeurt. Het verdriet is zo erg als het voelt voor die persoon, op dat moment. Elk mens gaat een andere weg in het doolhof van het verdriet, andere haken af, ieder doet het op zijn eigen manier. Het is telkens anders.

1.1 Hoe werd er vroeger met rouw verwerking om gegaan?

Ik kijk naar het voorbeeld van mijn ouders. Zij zijn geboren in 1923 en 1928.

Zij hebben beide op jonge leeftijd de 2^de W.O. overleefd. Mijn moeder heeft daar een trauma aan overgehouden. Zij hebben meegewerkt aan de wederopbouw van Nederland. Dit deden ze door hard te werken en hun motto luidde: “niet klagen maar dragen”. Ze waren beide katholiek opgevoed en niet gewend om over hun gevoelens te praten. De achtergrond van mijn beide ouders was die van “kleine boeren”. Mijn vaders voorouders leefden in Gaasterland (Fr) en mijn moeders voorouders leefden in het grensgebied van Coevorden en het Duitse Meppen.

Mijn ouders hebben 6 kinderen verloren, 3 dood geboren jongetjes en 3 miskramen.

Het idee leefde dat als er niet over gepraat werd het verdriet er dan niet zou zijn. Ze probeerden de bal onder water te houden. Daardoor werden ze lege hulzen. Je wist niet wat ze dachten en wat hun gevoelens waren en wat hun bezig hield. Dat was voor hun zelf niet fijn maar mensen en vooral kinderen hebben de behoefte om zich te uiten en daar was geen ruimte voor. Wat ze zelf niet hadden geleerd konden ze niet door geven.

Later in de tijd (met betrekking tot mijn ouders) van ongeveer 1970 was er een omslag in de geschiedenis van emoties. Het was de hippie en flowerpower tijd. De emoties werden ruimer beleefd en er kwam een losheid in de samenleving. Dan denk ik aan: muziek stijlen , de Bhagwanbeweging, baas in eigen buik, de strijd van gelijkheid van vrouwen aan mannen. Er kwam meer kennis over hoe het menselijke brein werkt.

Elisabeth Kübler-Ross (1926- 2004) was een Zwitsers-Amerikaans psychiater. Ze studeerde als arts af in Zwitserland en werd vooral in Amerika beroemd om haar pionierswerk rond stervensbegeleiding en de verschillende fasen van rouwverwerking. Zij begon met dit werk rond 1960 en zorgde er zo voor dat mensen die “afgeschreven” waren door de medische wereld met meer met compassie behandeld werden. Zij sprak met terminale patiënten en daaruit vloeide de beschrijving voort van de 5 stadia van rouwverwerking.

Deze stadia komen (meestal) voor in de volgorde van (1) ontkenning (2) woede (3) onderhandelen en vechten (4) neerslachtigheid en (5) uiteindelijk aanvaarding.

De volgorde verschilt vaak, de stadia hoeven ook niet allemaal doorlopen te worden en de fasen zijn niet voor iedereen gelijk in intensiteit.

Misverstanden over rouw- en verlies verwerking:

Veel praten over het verlies is de beste manier om het te verwerken

Aan rouwen zit een eindpunt

Je moet het verlies loslaten om verder te kunnen gaan met je leven

Je hebt geen verdriet als je geen tranen hebt

Een band met de overledenen vasthouden is raar

Rouwen doe je pas na het verlies

Alle rouw is hetzelfde

Rouwen moet je alleen doen

De verschillende soorten rouw.

Verlies van een geliefde persoon – man, vrouw of kind

Verlies van het niet kinderen kunnen krijgen

Verlies van je geboorteland

Verlies van lichamelijke functies – ziekte

Verlies van je baan met alle gevolgen die hieruit voort kunnen vloeien

Verlies van je jeugdige onschuld

Verlies van een wedstrijd

1.2 Waarom rouwverwerking als onderwerp?

Zoals ik eerder heb verteld stortte mijn wereld in nadat mijn man Gert Jan was overleden in 2007. Hij was drager van het RB1 gen evenals mijn zonen Jort en Kars. Dit “foute gen” zorgt voor de kans op kanker achter het oog op jonge leeftijd tot 6 jaar en daarna in het volwassen leeftijd op een vergrote kans op verschillende soorten kanker. Ik was alleen overgebleven met 2 zonen Kars (13 jaar) en Jort (15 jaar). Mijn grootste steunpilaar in mijn leven was er niet meer. Ik had de zorg voor de jongste grotendeels overgelaten aan mijn man omdat ik de boosheid van Kars niet aan kon en heel simpel dacht “dat doet Gert Jan wel”. Niet wetende dat zijn methode schade zou aanbrengen aan deze zoon. Ik voelde ergens wel van dit is niet de goede manier maar hoe het dan wel moest dat wist ik niet en zocht het niet uit.

Hulp vragen had ik niet geleerd. Mijn gedachte over mijzelf die ontstond was “er deugt iets niet aan mij”. En met hele langzame stappen groeide er een proces van bewustzijn in mij. Door middel van een hondengehoorzaamheidstraining, tantra weekeinden (zo ken ik Jacqueline Snelder van Inner Life opleidingen), biodanza avonden, het eigentijds festival met een groot aanbod aan spirituele workshops, shiatsu behandelingen, bewustzijnscursussen, familieopstellingen, stembevrijding en Bach bloesem therapie.

Mijn gevoel van veiligheid was weg en de onrust groeide (ik ging slechter slapen).

Ik probeerde een vader en een moeder tegelijkertijd te zijn voor de jongens. In deze tijd werd mijn zelfbewustzijn groter. Ik kreeg beter contact met mijn ouders – vooral met mijn moeder. Ik vertelde mijn ouders over de familie opstellingen die ik deed. Mijn moeder luisterde naar mij ook al snapte ze er niets van en mijn vader liep weg, hij kon en wilde het niet horen. Mijn moeder was sowieso al met haar eigen ontwikkeling aan de gang gegaan ook al zou zij het waarschijnlijk niet zo noemen. Mijn broer (6 jaar ouder dan ik) en ik waren de deur uit gegaan om te gaan studeren. Zij kreeg meer tijd voor haarzelf. Mijn broer had verteld dat hij op mannen viel en ik woonde samen. Dit was een schande in de kerk. Toch is mijn moeder gesprekken aan gegaan met gelovige ouders van homoseksuele kinderen. Zij maakte zich sterk voor een herdenkingsplaat voor dood geboren kinderen die niet gedoopt waren. Deze kinderen werden achter de heg van het kerkhof begraven. Ze kregen ze een mooie herdenk plaats op het kerkhof. Deze kinderen werden nu erkend.

Met mijn hulp werd de datum uitgezocht in het ziekenhuis waar het 3^de dood geboren jongetje was geboren. En hij kreeg postuum een naam. Deze 3 dood geboren jongetjes en de 3 miskramen kregen een nieuwe steentje op het kerkhof. Mijn moeder zette zich in als vrijwilliger voor stervensbegeleiding. Ze waakte s ’nachts bij mensen die kwamen te overlijden. Nu nog voel ik schaamte omdat ik destijds niet snapte wat stervensbegeleiding inhield en ik totaal geen interesse had voor haar activiteiten.

Onderzoek naar de werkvormen die ik in de scriptie gebruik

2.1 Karakterstructuren

2.2 Familie opstellingen

2.3 Trauma verwerken

2.3.1 Hoe kun je verlies en verdriet verwerken na een overlijden?

2.4 Vrij en jezelf zijn

2.1 Karakterstructuren

Wilhelm Reich (1897- 1957) was een Oostenrijks-Amerikaanse psychiater, seksuoloog, psychoanalyticus, bioloog en natuurkundige (in 1920 werkte hij Freuds theorieën uit in zijn werk). Alexander Löwen (1910-2008) was een Amerikaans psychotherapeut en schrijver en John Pierrakos (1921 -2001) was een Amerikaanse psychiater. De karakterstructuren vinden hun oorsprong in de psychoanalytische theorie ontwikkeld door Reich en later aangevuld door Löwen en Pierrakos en zij noemden dit bio energetica. Zij onderzochten de link tussen het lichaam en de geest. Alle karakterstructuren vinden hun oorsprong in de eerste 7 levensjaren van het kind. Er blijken zo’n 5 tot 6 primaire structuren te zijn die een mens kan ontwikkelen. Welke je voornamelijk ontwikkelt hangt af van de aard van de traumatische situatie en vooral van de leeftijd waarop het kind ermee geconfronteerd wordt.

Een karakterstructuur bestaat uit een samenhang van lichamelijke en psychische kenmerken, standpunten en gedragspatronen en het is een mengeling van beelden, gevoelens en lichamelijke kenmerken. Gevoelens die meestal een reactie zijn van het individu op pijnlijke situaties uit het verleden. Je beschermt jezelf met de opgebouwde structuur wat je verdediging strategie vormt.

Het doel van de bio energetica is het herstel van de harmonie tussen lichaamshouding, beweging, ademhaling, gevoel, woorden en daden. Hierdoor krijgt de cliënt een groter zelfbewustzijn en zelf expressie waardoor ze weer contact krijgen met hun oorspronkelijke, natuurlijke kern. Zo kan kwetsbaarheid een kracht worden en kan een al aanwezig talent de mogelijkheid vinden om zich te manifesteren.

Een mens is niet te vangen in 1 model maar het is een van de vele hulpmiddelen.

Er worden 6 karakter structuren onderscheiden, in volgorde van de kinderfasen van hun ontstaan:

De schizoïde karakterstructuur: de afwezige en de fijngevoelige creatieveling.

Tijdens conceptie tot geboorte en daarna, de wereld ervaren als een vijandige ontvangst, waar ze niet alleen hun eigen aard en menselijkheid werden verworpen, maar überhaupt bestaan. Het kind voelde zich bedreigd en onveilig en wilde misschien liever sterven.

Er zijn meerdere oorzaken: de moeder was afwijzend naar de zwangerschap.

De moeder was zelf heel angstig, de moeder had een ziekte, voorouderlijk trauma wat opgepikt werd door het kind. “De wereld bestaat niet”. Vlucht in spiritualiteit of dissociatie. De persoon is in shock. Hij sluit zich voor zichzelf af, verdooft en overleeft. Peesachtig lichaam. Blokkade rond de ogen. Positief: de schizoïde wordt heel slim.

2. De orale karakterstructuur: de arme hulpeloze ik en de verzorger.

Ontwikkelingsachterstand of onderbreking tot hun bevrediging van vroege behoeften, afhankelijkheid en afhankelijkheidsbevrediging. 0 t/m 1,5 jaar

Fysiek: is er voldoende “borst” voeding? Aanraking, kleding, stimulatie in hun omgeving.

Emotioneel: aanraking van de moeder, aanwezigheid, liefde, liefhebbende ogen en verbale koestering. Uitreiken is gestopt.

Moeder is een bepalende belangrijkste relatie die het kind in deze ontwikkelingsfase vorm geeft. Ze zijn nog steeds op zoek naar “opvulling”. Rupsje nooit genoeg…..

De behoeftige “gever” geeft vaak onbewust omdat het iets wil krijgen.

“Ze hebben me weer afgewezen”.

Needy persoonlijkheden zijn “onder beladen” in energetische zin.

Veel mensen melden dat ze zich energiek “leeg” voelen na contact met hen.

Blokkade bij de kaak. Positief: de oraal kan goed inleven.

3. De symbiotische karakterstructuur: de aanpassende en vervloeiende niemand.

De vervloeiende structuur ontstaat als het kind onvoldoende de kans heeft gekregen de eigen autonomie te ontdekken en te ontwikkelen. Het overlevingsbesluit is leven via identificatie met de ander. De oorzaak kan liggen in een over beschermde of angstige sfeer binnen het gezin of bij langdurige afwezigheid of weinig echte zorg en aandacht waardoor zich een basale onzekerheid of verlatingsangst ontwikkelt. Als 1 van de ouders moeite heeft met het in nemen van ruimte en zichzelf duidelijk neerzetten, kan het kind dit overnemen. Geblokkeerde energie in benen, energie is naar buiten gericht. Energetisch zwak geladen. Ingehouden, weinig diepe ademhaling.

“ik ben niets zonder jou”. 0,5 t/m 2 jaar

Blokkade in bekken en maag gebied. Positief: de symbiotische kan kristalhelder waarnemen.

4. De masochistische karakterstructuur: de arme sterke ik en de vriendelijke verdrager.

Noodzaak voor een kind om zich van de ouders te scheiden, te individualiseren en hun eigen unieke identiteit te vormen. Een onopgelost probleem bij ouders is hun behoefte om volledige controle over het kind te hebben, of om het kind te reguleren en te beheersen met een geïdealiseerde set van waarden of resultaten. De volhouder – persoonlijkheid onderging in wezen voortdurende inbreuk, controle en vernederende onderwerping door 1 of beide ouders. Weerstand was zinloos, de woede over deze onderdrukking ging ondergronds en in het lichaam van het kind. 1,5 tot 2,5 jaar.

Verdrongen figuur. “ik verneder jou”.

Blokkade rond de anus. Positief: de masochist kan goed volhouden.

5. De psychopathische karakterstructuur: de wantrouwige en charismatische leider.

Problemen met eigenwaarde vormen de kern van dit persoonlijkheidstype. Net als het perfectionistische karakter creëert deze persoon een vals zelf beeld om het hoofd te bieden aan een afwijzing van zijn eigen aard en menselijkheid. Het verschil is dat de afwijzing expliciet kwam van de ouder die het kind voortdurend neerzet en “narcistisch verwondt”. De ouder beoordeelde en kleineerde de authentieke zelf expressie van het kind als “niet genoeg” of “te veel”, of de ouder eiste dat het kind de ouder meer voldoening, opwinding of betekenis gaf dan mogelijk was. Er is een zeker mate van chaos en instabiliteit hier bij de ouders. Ik moet zo verdomd mijn best doen om erkenning te krijgen. Je gaat boven je macht leven, op je tenen lopen. “Kwetsbaar zijn is onveilig”. 3-3,5 jaar.

Opgeblazen zelf- vals zelf. Brede schouders. Onder dun. Heroïsch archetype – aantrekkelijk.

Blokkade rondom het hart. Positief: de psychopathische kan het leven goed aan.

6. De rigide karakterstructuur: de afstandelijke en de overwinnaar op alle fronten.

De noodzaak om perfect te zijn, is een valse illusie. De rigide persoon verwerpt in wezen de eigen aard, seksualiteit en menselijkheid, en zoekt in plaats daarvan een geïdealiseerde versie van zichzelf, een waarin perfectie de enige keuze is in alle aspecten en dimensies van het leven. Dit gebeurt meestal waarbij het kind in de opkomende oedipale stadium van 3 á 4 tot ongeveer 7 jaar oud, of in de vroege tienerjaren, voortdurend werd afgewezen door de ouder van het andere geslacht. Op deze leeftijd zal het kind natuurlijke instinctieve impulsen hebben om naar de ouder van het andere geslacht te worden aangetrokken en zal het een onschuldig en infantiel verliefd proces met die ander aangaan. De verantwoordelijkheid van deze ouder is zich bewust te zijn van deze opkomende dynamiek en er vak kundig mee te werken, zodat het kind niet wordt afgewezen, gebruikt, gestraft, of beschaamd wordt omdat het natuurlijke impulsen van het hart en hun seksualiteit volgt. “Ik ga mij niet openstellen”.

Harmonisch symmetrisch lichaam. Vaak verwikkelt in driehoeksverhoudingen.

Blokkade in hart-bekken. Oppervlakkige ademhaling. Positief: de rigide kan zich afsluiten.

2.2 Familie opstellingen

Bert Hellinger (1925- 2019) was een Duitse filosoof, theoloog, psychotherapeut en voormalig priester. Hij is de grondlegger van familieopstellingen; een methode die gebruikt wordt binnen de systeem therapie.

Er wordt gekeken naar de dynamieken van een familie systeem.

Tot het systeem behoren de kinderen, daarbij inbegrepen doodgeboren en vroeg gestorven kinderen. De ouders en broers en zussen, halfbroers en halfzussen. In sommige gevallen de overgrootouders en voorouders van generaties terug, als er bij hen een ingrijpende gebeurtenis heeft plaatsgevonden en eventueel een volk, cultuur, geloof of godsdienst. Geadopteerde kinderen. Slachtoffers van geweld en moord.

Iedereen die plaats heeft gemaakt in het voordeel van anderen. Dit betreft vroegere partners van ouders of grootouders en al degenen wiens ongeluk of dood de families voordeel heeft opgeleverd.

Volgens Bert Hellinger: “familieleden gedragen zich alsof ze een gemeenschappelijke ziel delen en alsof zij allemaal zijn onderworpen aan eenzelfde hogere orde. Het lijkt zelfs zo dat deze orde bepaalde wetten volgt. De wetten binnen deze orde zijn:

1. Binding. Het eerste fenomeen dat we zien is dat alle levende en overleden familie leden met elkaar verbonden zijn via deze familieziel.

Balans tussen geven en nemen. Het tweede fenomeen dat we opmerken is dat elk systeem streeft naar een balans tussen geven en nemen. Er is behoefte om gewin en verlies met elkaar te compenseren, zelfs over generaties heen.
De rangorde. Het derde fenomeen dat we waarnemen is dat er een natuurlijke orde binnen de familieziel bestaat. Dit betekent dat de hiërarchie binnen het systeem gerespecteerd moet worden.
Het recht op een eigen plek binnen het systeem. Het familiesysteem eist dat elk familielid evenveel recht heeft om erbij te horen.

Er zijn 4 soorten gevoelens. Primaire, Secundaire, Systeem en Meta gevoelens.

Dynamieken die aan het licht kunnen komen kunnen zijn: ik volg je, ik draag het voor jou, ik doe het in jouw plaats, ik houd je tegen om te gaan, ik identificeer me met jou, de dubbele verschuiving of een ouderidentificatie.

Bert Hellinger benadrukt dat hij geen leer heeft gemaakt. Wat ik op dat moment waarneem, zeg ik ook, iets wat op dit ogenblik aan het licht komt. Het is het volgen van een ontwikkeling zonder vrees. Het hele familie systeem wordt erbij betrokken vanuit een groter veld van fenomenen en vanuit de grotere ziel die alles omvat. Elk individu en zijn familie zijn verbonden in een groter veld en worden beïnvloed door de krachten van een grotere gemeenschappelijke ziel, die hen leidt. Ieder opstelling is uniek en vraagt dus om een unieke oplossing. Er wordt gewerkt vanuit “Het lege midden”. Het is belangrijk dat er oplossingsgericht wordt gewerkt en niet probleemgericht.

Het verschijnsel dat representanten in opstellingen de gedachten en gevoelens van hem onbekende familieleden beleven, wordt door Bert Hellinger wel eens geduid vanuit wat Rupert Sheldrake (1942) – een Engelse auteur die zich , na een opleiding in de celbiologie bezighoudt met parapsychologie – morfologische velden noemt. Deze biochemicus ontdekte energievelden die binnen het kosmische geheel de fysieke en psychische ontwikkeling van levende wezens beïnvloeden.

In familieopstellingen en telepathische waarnemingen worden deze morfologische velden als wetende velden opgevangen.

2.3 Trauma verwerken

We spreken van trauma wanneer de ervaring voldoet aan de volgende criteria;

Overweldigend: de situatie wordt als overweldigend ervaren;

Hulpeloosheid: we ervaren extreme onmacht;

Levensbedreigend: we vrezen dat we de situatie niet zullen overleven;

Fragmentatie: de geest splitst de verwoestende ervaring af in een poging te overleven.

Een veilige hechting van een kind aan een volwassene is een voorwaarde voor het kunnen reguleren van stress en emoties en het mentaliseren. Het laatste wil zeggen dat je in staat bent om jouw eigen gedrag en dat van anderen op te vatten als gedrag met een bedoeling en een betekenis. Gehechtheidspatronen naar de ouder – veilig, afwerend, vermijdend of gedesorganiseerd – worden verinnerlijkt en zijn van invloed op het denken, voelen en handelen gedurende de rest van het leven. Klachten die mensen in de praktijk laten zien als gevolg van trauma zijn gevoelsvervlakking, lusteloosheid, agressie, depressie, dissociatie, overmatige oplettendheid, slaapproblemen, schaamte, zelfhaat, nachtmerries, flashbacks, overweldigende emoties, chronische pijn, paniekaanvallen, zelfdestructief zijn, schrikachtigheid en geheugen/concentratie problemen.

In de hersenen van de mens maken we voor het gemak een drie-verdeling:

Het oudste brein– het reptielenbrein: voor de instinctieve responsen (zoals vechten/vluchten), hartslag en ademhaling.

Het limbische brein– het zoogdierenbrein: non-verbale, emotionele en relationele ervaring, gevoelsherinnering en instinctieve herinnering en traumatische herinnering.

De prefrontale cortex– het denkende brein: redeneren, problemen oplossen, verbaal uitdrukken, gebeurtenissen en feiten onthouden.

Trauma herinneren we ons met onze gevoelens en met ons lichaam. Triggers houden een gevoel van dreiging in stand. De prefrontale cortex blokkeert automatisch alsof we in gevaar zijn. Gevoelsherinneringen die opgeslagen zijn in de amygdala (het emotionele geheugencentrum) worden geprikkeld en vergroten het gevoel van gevaar.

Het reptielenbrein reageert instinctief op het alarm. Overlevingsresponsen die eerder hebben gewerkt, worden heel snel en automatisch gemobiliseerd.

Om van trauma te herstellen moeten we het denkende brein “wakker schudden”.

Het reptielen brein reageert op veranderingen van limbische activering. Zodra de amygdala het alarm uitschakelt, komt het reptielenbrein tot bedaren. Er ontstaat fragmentatie na trauma. Er is een deel van de persoonlijkheid dat normaal doorleeft en er is een getraumatiseerd deel van de persoonlijkheid. Als er veel traumatiserende gebeurtenissen plaatsvinden is er meer splitsing nodig. Het getraumatiseerde deel van het “ZELF” maakt afzonderlijke delen, die allemaal een andere overlevingsstrategie bieden die nodig is in een gevaarlijke wereld. Deze delen: Vechtdeel, Vluchtdeel, Bevriesdeel, Onderwerp deel en Hulproepdeel zijn bang voor het normale leven, beschouwen het als gevaarlijk en vechten op al hun oude manieren om te overleven.

Het werkgeheugen van het brein helpt ons als we verhalen vertellen, een inzicht krijgen, problemen oplossen en conclusies trekken maar heeft geen rechtstreekse verbinding met de amygdala ,zodat het traumatische herinneringen niet kan verwerken.

Het opmerkzame brein is verantwoordelijk voor gewaar zijn van gedachten, emoties en sensaties. Het observeert met nieuwsgierigheid in plaats van veroordeling. Doordat het rechtstreeks verbonden is met de amygdala zorgt activering van het opmerkzame brein voor kalmering van het lichaam en herstel van een fysiek gevoel van veiligheid.

De aangeboren kwaliteiten van het wijze Zelf worden nooit aangetast, hoe ernstig het trauma ook is.

De stappen naar vrijheid: ga ervan uit dat de stress die je nu voelt getriggerd is en te maken heeft met je jeugd. Ook als je het niet zeker weet ga je ervan uit dat het een getriggerd gevoel is. Verbind die stress met zijn wortels in je traumatische jeugd door je jeugd als een snel ‘vooruit te spoelen’ en op te merken waar de gevoelens en lichaamssensaties het best bij passen. Richt je niet op één gebeurtenis, maar spoel gewoon een paar seconden heen en weer. Benoem de geïnternaliseerde, oude overtuiging die je hebt ontwikkeld als gevolg van die ervaring. Wat ben je in die tijd over jezelf gaan geloven? Vind een manier om die oude overtuiging te ontkrachten zodat je nieuwe overtuigingen kunt ontwikkelen die beter bij je huidige leven passen.

2.3.1.Hoe kun je verlies en verdriet verwerken na een overlijden?

Manu Keirse (1946) is een Vlaamse klinische psycholoog. Door zijn doctoraat-studie werd hij een expert in patiënten begeleiding, rouwverwerking en palliatieve zorg.

Ik beschrijf hierbij zijn theorie.

Het belangrijkste dat je moet weten over verdriet na verlies is misschien dat het niet overgaat. Je leert ermee leven. Je werkt eraan en je probeert je ermee te verzoenen. Met de dood eindigt een leven maar nooit de relatie. Ouders blijven ouders van hun kind en je blijft je leven lang een zoon of een dochter van je ouders. Verdriet is de keerzijde van liefde. Verdriet verwerken is een zware arbeid. Gun jezelf dus rust. Vergelijk mensen niet met elkaar. Verdriet is altijd uniek. Rouwen kent geen competitie. De taken kunnen verschillend doorlopen worden.

De eerste rouwtaak is de werkelijkheid van het verlies onder ogen zien.

Je hebt het gevoel dat het niet waar kan zijn. Zelfs na een langdurige ziekte voelt het nog als plotseling. En als het een ongeluk betreft dringt de waarheid maar moeizaam door. Je bent geschokt. Je hart moet er ook klaar voor zijn om het te accepteren. De ontnuchtering komt pas later, wanneer het gewone leven zich hervat voor andere mensen. Je kunt het feit van het verlies ont- kennen en doen alsof de overledene elk moment kan terug komen. Je maakt van zijn of haar kamer een soort heiligdom of je ruimt alles wat je aan die persoon herinnert meteen op.

De tweede taak is de pijn van het verlies ervaren.

Je lijdt en ziet af, ook al heb je geen lichamelijk letsel. Plots zonder waarschuwing, overvalt het verdriet je, als een zware golf. Het overrompelende gevoel dat het nooit meer zal zijn zoals vroeger. Net wanneer je denkt dat het wel weer lukt, kan het zo weer mis gaan. De pijn kan ook tot uitdrukking komen in schuld gevoelens. Schuldgevoel is een vorm van zelfverwijt vanuit het pijnlijke gevoel dat je iets verkeerd hebt gedaan. Veel schuldgevoelens hebben met liefde en met verantwoordelijkheid te maken. Als je van iemand houdt, wil je hem beschermen tegen elk onheil, maar dat is onmogelijk. Menselijke relaties zijn nooit perfect. Spreek je schuldgevoelens uit, zodat ze letterlijk naar buiten komen. Als je voldoende over kunt en mag spreken, zullen ze geleidelijk afnemen en raak je bevrijd. Probeer het met je lichaam te voelen en te dóórvoelen.

De derde rouwtaak is je aanpassen aan de nieuwe situatie na een overlijden.

Er zijn externe aanpassingen (hoe het verlies je dagelijkse leven in de wereld verandert), de intene aanpassingen (hoe het verlies je zelfgevoel bepaalt) en de spirituele aanpassingen (hoe je geloof in het leven en de toekomst in vraag worden gesteld).

Je verhaal breekt af, je ondergaat een metamorfose, je moet opnieuw vertrouwen vinden.

De vierde rouwtaak is om de band met de overledene te bewaren in de herinneringen en opnieuw leren te genieten.

Je leest vaak dat je de overledene een plaats moet geven. Je kunt een lichaam begraven of cremeren, maar dat is niet de persoon die je begraaft. Een lichaam sterft, maar niet de relatie die je met iemand hebt. Iemand waar je van hebt gehouden, is nooit helemaal verloren. Wat iemand je gegeven heeft, blijft bij je. Omkijken naar mooie herinneringen helpt om naar de toekomst te kijken. Het einde van de rouw betekent niet dat je de band met de overledene breekt, maar dat je de persoon integreert in je leven, op een andere manier dan toen hij nog leefde. ‘Her-inneren’ betekent de persoon op een andere manier in je innerlijk bewaren.

Je bent geworden die je bent, mee door de relaties waarin je hebt geleefd, en met het sterven van een dierbare transformeert je opnieuw.

Als je blijft steken in het verleden en volledig in beslag bent genomen door verlies, riskeer je huidige kansen en relaties te verliezen. Maar als je te veel afstand neemt van wat was maar niet langer beschikbaar is, vervreemd je van je eigen oorsprong en verlies je de wortels van je bestaan.

1^ste rouw taak. Ik had de dood van Gert Jan aanvaard. Zijn dood was duidelijk, er was een eind aan zijn lijden gekomen. Hij mocht 46 jaar oud worden en het meest jammer vond hij zelf dat hij geen grijze haren zou krijgen. Hij had alles geregeld vóór zijn overlijden. Om mij zo goed mogelijk achter te laten. Gert Jan had “leiomyosarcoom”, kanker van de weke delen.

3^de rouw taak. Ik had mij aangepast aan de nieuwe situatie zo goed en kwaad als ik dat kon. Ik veranderde de woonkamer naar mijn eigen smaak. Ik deed meubels weg die hij zelf had gemaakt. Ik dacht dat ik hem weg gooide maar besefte dat zijn sfeer er altijd zou zijn waar ik ook ben en in wat ik zou doen. Ik ging op vakantie met de kinderen naar het Griekse eiland waar zijn zus in die tijd een zomerhuis had en waar GJ nog niet was geweest.

4^de rouwtaak. Ik had boeken gelezen over mensen en hun persoonlijke rouw ervaring. Ik had stappen ondernomen om zijn herinnering vast te leggen, zoals een fotoboek samengesteld dat speciaal over hem ging. Ik voelde mij schuldig omdat ik het fijn vond dat ik mijn eigen leven nu vorm kon gaan geven en ik hem niet heel erg mistte.

Ik voelde dat hij mij ruimte had gegeven om mijn eigen IK te gaan ontdekken.

2^de rouwtaak. Deze ging mij niet zo goed af. De pijn voelen van het alleen voor de opvoeding van de kinderen te staan. Ik probeerde het verdriet onder water te houden. Ik voelde wel rare kriebels maar de tranen bleven weg. Dit was het oude spoor wat mijn hersenen zo goed kenden.

In 2013 kwam er een nieuwe klap. Jort mijn oudste zoon leed aan “osteosarcoom”, bot kanker. Dit werd veroorzaakt door hetzelfde afwijkende gen (een mutatie in het retinoblastoom-gen Rb1) dat mijn man aan de jongens heeft door gegeven. Ik wilde er heel graag voor hem zijn en zette mijzelf aan de kant, niet helemaal maar wel een groot deel. De ontwikkeling die in gang was gezet ging niet verloren, je kunt niet terug gaan alleen maar vooruit. In deze moeilijk tijd leerde ik mijn huidige man kennen waarmee ik mijn leed kon delen. Vanaf het begin heb ik geuit wat ik op mijn hart had en de relatie kreeg een goede vorm. In 2015 overleed mijn vader van 91 jaar. In 2016 overleed mijn zoon, 25 jaar oud. In 2018 overleed mijn enige broer die 61 jaar is geworden en nadat mijn moeder in 2019 overleed, zij werd 90 jaar oud, was mijn emmer echt vol en was de noodzaak om mijzelf aan te kijken in de spiegel waar mijn blokkade zat.

Ik ben de 2 jarige ‘Inner Grounding Coach’ opleiding gaan doen. Mijn vraag om de opleiding in te gaan was deze “ik wil graag meer voelen”. Heel langzaam viel bij mij het kwartje. Door mijn opvoeding heb ik mijzelf een masker aangemeten. Deze was een glimlach op mijn gezicht met de mededeling: het gaat allemaal goed met mij. Het is niet de bedoeling mijn ouders de schuld te geven. Zij hebben hun eigen achtergrond en hun eigen trauma’s.

Dankzij mijn ouders en de ouders die daar weer boven geleefd hebben BESTA ik. Ik ben dankbaar dat ik in deze tijd leef. Voor de deur die open is gaan staan. Ik ben erdoor heen gelopen en dat doe ik nog steeds

2.4 Jezelf zijn in Vrijheid

De ontembare vrouw. In 1994 komt dit boek op de markt van Clarissa Pinkola Estés. (1945)

Zij is een Jungiaans psychoanalyticus en een verhalenverstelster en combineert wetenschap met magie. Ik heb het boek destijds gelezen, waarschijnlijk heb ik het uit de bibliotheek gehaald. Ik heb er niet veel van onthouden, ik vond het een moeilijk boek.

In 2021 krijg ik het boek, De kracht van de ongebonden vrouw van dezelfde schrijfster. Dit boek heb ik gelezen en dit boek snapte ik veel beter. De Grote Moeder is, onder andere, een symbool van het hart, en dit boek documenteert de wegen van het hart om de geest te overleven, en te boven te groeien. Een eerbetoon aan de Grote Moeder in al haar facetten, een boek dat een glimlach en een zucht van verlichting brengt in je hart.

Groot is mijn verwondering dat in april 2023 “de ontembare vrouw” weer op mijn pad komt. Ik mag het boek zomaar mee nemen. En ik was erg onder de indruk van dit boek.

Clarissa neemt mij speels en vurig mee in de bossen van mijn psyche, waar de Wilde Vrouw leeft. Het raakt bij mij een snaar om los te komen uit een netjes en georganiseerd leven. Precies op het juiste moment. Dit boek beschrijft de krachtige drijfveer die iedere vrouw bezit. Dat wilde instinct, die gepassioneerde creativiteit en tijdloze wijsheid die ieder vrouw kenmerkt. Elke vrouw is deze ‘oervrouw’: ongeacht cultuur, tijdperk of politiek klimaat.

Op de achterkant van het boek staat deze mooie tekst. “Dit is een boek met vrouwen verhalen, als lichtbakens langs het pad gezet. Ze zijn hier om door jouw gelezen en beschouwd te worden als steun voor je eigen natuurlijk verworven vrijheid, je liefde voor jezelf, de dieren, de aarde, kinderen, zusters, minnaars en mannen. De deuren naar de wereld van het wilde Zelf zijn niet talrijk, maar wel waardevol. Als je een diep litteken hebt, dan is dat een deur. Als je zo veel van de lucht en het water houdt dat het bijna onverdraaglijk is, dan is dat een deur. Als je naar een intenser leven, vol leven, gezond leven verlangt, dan is dat een deur”.

Na 2 jaar heb ik de opleiding verlengt met 2 jaar. Ik ben dankbaar voor dit geschenk aan mijzelf. De eerste 2 jaar hebben we vooral naar onszelf gekeken en de eigen emoties en onderliggende trauma’s gevoeld. Na 2 jaar gaat de opleiding verder met ontzettend veel tools om de theorie nog meer eigen te maken en het geleerde in de praktijk brengen door veel te voelen en oefeningen te doen met mede studenten. Ik heb veel boeken aangeschaft en gelezen. De ene na de ander is zeer interessant.

2.5.Wat is INNER GROUNDING?

Inner Grounding houdt in dat je de innerlijke gevoelswereld een plek kunt gaan geven. Je daalt af naar de gevoel laag van het kind-deel wat een trauma heeft opgelopen en dat je leert om jezelf een bedding te geven. Waarbij inzicht in de onbewuste patronen die we uitdragen naar de buitenwereld toe een belangrijke factor is voor genezing. Er wordt vaak een masker opgezet, dit is een overleving strategie.

Trauma is een zwaar begrip maar het kan ook ontstaan als je emotioneel verwaarloosd bent. Ik zou graag de lading van het woord willen afhalen zonder af te doen aan het leed wat trauma veroorzaakt. Ieder mens heeft trauma opgelopen in de eerste 7 jaren van de kindertijd. Ouders kunnen bieden wat ze bieden vanuit het bewustzijn wat zij op dat moment hebben. Dat betekent, dat zelfs in het allerbeste geval van zeer liefdevolle ouders, zij niet aan de al je wensen hebben kunnen voldoen als kind.

Hoe het trauma zich manifesteert op volwassen leeftijd is bij elk mens weer anders. De ene persoon kan doordenderen maar dan gestopt worden door bijvoorbeeld een hart aanval. Anderen worstelen in het volwassen leven met melancholie , weinig focus of een onbalans in emoties. Trauma maakt zich kenbaar via het lichaam, door ziekte of uitval. Langdurige stress die niet gereguleerd wordt veroorzaakt ziektes en psychische problemen.

Als er maar 20% goed is gegaan in de opvoeding, ben je al in staat om normaal te functioneren in de maatschappij.

Als je uiteindelijk tegen een blokkade oploopt is het belangrijk om te weten dat je nog steeds volkomen gezond bent en er niets met je is.

Deze 3 basis elementen zijn de pijlers voor heling:

De bedding, in lichaam en geest.
De release van trauma via het lichaam.
Inzichtelijk maken van de onbewuste patronen.

Waarbij de volgorde heel bewust is. Er wordt eerst gewerkt aan de bedding, om zodoende later voldoende stevigheid hebben, én een gevoel van veiligheid, om een diepe duik te kunnen maken in de innerlijke gevoelswereld. Zodra er voldoende bedding ervaren is in het lijf en in de psyche lopen de elementen met elkaar samen op.

Veiligheid creëren in je lijf is een eerste vereiste om verder te kunnen met trauma-werk.

Stapje voor stapje leert het lichaam de andere staat van zijn: die van de werkelijke ontspanning en gevoel van veilig zijn, er mogen zijn, goed genoeg zijn, echt kwetsbaar te mogen zijn en seksueel te mogen zijn.

De doorvoelde pijn van het trauma wordt direct opgevangen door de eerder opgedane gevoelservaring van de veilige bedding. Waardoor je zelfstandig dieper op de gevoelswereld in durft te gaan zonder dat je blijft rondcirkelen.

Door gevoelens zelf inzichtelijk te kunnen maken verhoogt de levenskwaliteit.

Nawoord

Ik vond het eerst moeilijk maar daarna erg leuk om deze scriptie te maken.

Het onderwerp ligt mij zeer aan het hart.

De 1^ste periode van mijn leven werd ik niet met rouw geconfronteerd – het was een zeer onbewuste periode. Het 2^de deel van mijn leven (op 44 jarige leeftijd) werd ik ruw met de rouwverwerking geconfronteerd, en dat was het begin van mijn zoektocht naar mijzelf.

Het was een moeilijke tijd maar ook een goede tijd. Een tijd van vallen en opstaan. Bewustwording gaat niet sneller dan het gaat en het komt op zijn eigen tijd. Een andere tijd is er niet. Dat ik nu met zoveel plezier aan deze scriptie heb gewerkt doet mijzelf erg goed. Een mens is nooit oud genoeg om iets nieuws te leren. Ik las een keer de tatoeage op de arm van een vrouw in de supermarkt, “always a lesson, never a failure”.

Wanneer mensen mij vertelden dat het verlies van een kind heftiger moet zijn dan van een geliefde ging ik daar tegenin. Uiteindelijk moet ik toegeven dat het wel zo is, ik durfde dat niet toe te geven omdat het mij zoveel pijn deed.

Het verdriet dat ik voelde terwijl de vrouwen hun verhaal aan mij vertelde kon ik door mij heen laten gaan en nu kan ik voelen wat het verschil is, wel de pijn voelen die er door mij heen gaat. Dan hoef ik niet zo hard te vechten om mijn hoofd omhoog te houden en kan ik mijn hoofd buigen voor de emotie van dat moment.

Ik zal niet zeggen dat het gemakkelijk is want dat is het niet. Het is rete moeilijk!!

In 2022 ben ik verhuisd in dezelfde straat naar Theun toe. Ik kon het niet verdragen dat er nog een persoon in het huis zou komen te overlijden, het huis waar ik met Gert Jan zo plezierig heb gewoond en waar onze kinderen zijn geboren en waar Gert Jan en Jort zijn overleden allemaal in de huiskamer.

Ik bedank mijn jongste zoon – Kars – die mij een spiegel voor heeft gehouden, voor de mogelijkheid heeft gezorgd dat ik door mijn eigen onvermogen heen moest gaan zodat ik het geleerde van de opleiding in de praktijk kan brengen, en voor zijn aanwezigheid voor altijd in mijn hart.

Ik bedank mijn eerst geboren zoon – Jort – voor zijn 25 jaar aanwezigheid in ons gezin hier op aarde.

Ik bedank mijn eerste man – Gert Jan – voor zijn liefde en waarmee ik 2 zonen heb gekregen.

Ik bedank de man – Theun – waar ik nu mee samen leef voor de mogelijkheid om zoveel met mijzelf bezig te zijn en die mij heeft opgevangen waar hij maar kon.

Ik bedank mijn kleinzoon – Jip – voor zijn bestaan in deze roerige tijd, voor de zonnestralen die hij verspreidt (en daarmee bedank ik ook zijn moeder).

Mijn opleiding begon in januari 2020 en in maart 2021 werd Kars ziek. Hij kreeg een hersen tumor. Hijzelf had er op zitten wachten. De foute gen hing als een donkere wolk over hem heen. Mijn kinderen werden 2 x per jaar gecontroleerd op afwijkingen. De ene keer met een persoonlijk gesprek en de andere keer met een fysieke controle. Ze gingen door een algehele lichaam scan. En daardoor werd bij Kars een hersentumor geconstateerd. Hij heeft 2 hersen operaties gehad. De 1^ste verliep soepel.

In 2022 werd Kars vader van een prachtig zoontje, Jip. Vanwege het foute gen werd hij na 1 week onderzocht en het bleek dat hij al een tumor achter zijn oog had, dit is waar het Rb1 genafwijking mee kan beginnen. Overigens hebben zowel GJ, Jort en Kars geen kanker gehad op jonge leeftijd. Dit jongetje onderging meteen de behandeling met een lichte chemo kuur en de kanker achter het oog werd gelaserd. Eind 2024 wordt hij om de 3 maanden gecheckt en is hij vrij van kanker.

Bij Kars zijn 2^de operatie zou hij wakker gemaakt worden zodat hij zelf kon aangeven tot hoever de chirurg zou kunnen snijden maar dit was niet gelukt (misschien kreeg Kars een epileptische aanval bij het onder narcose brengen) en de chirurg ging over op plan B. Er werd minder tumor weefsel weg gehaald dan het plan was. Ze hadden gewaarschuwd dat hij misschien moest revalideren en dit bleek inderdaad het geval te zijn. Hij moest weer opnieuw leren lopen en praten. Dit was een zwaar proces zodat Kars niet een 3^de operatie wilde toen bleek dat de tumor weer ging groeien. Eind 2023 stopte hij met de chemo kuren. Hij wilde nog kwaliteit van leven voor zolang het zou duren. Begin februari 2024 bleek dat hij erg moe was en niet langer alleen wilde wonen.

Hij is toen bij mij en mijn man komen wonen. Wij hebben voor hem gezorgd en thuishulp geregeld en nachthulp. Ook zijn zoontje werd betrokken bij dit proces van dood gaan. Kars heeft zelf verteld dat hij zou komen te overlijden. Hoe moeilijk dit allemaal ook was ik ben dankbaar dat ik er voor hem mocht zijn in zijn laatste dagen en bij zijn euthanasie. Gert Jan deed euthanasie, Jort ging voor palliatieve sedatie en nu dus weer een euthanasie. Als het leven niet meer gaat en de pijn en fysiek ongemak de overhand voeren dan ben ik blij met de mogelijkheden die er in Nederland zijn.